2010/12/10

Hegemonia.

Bastardas irakasleak subsidiarietate-printzipioaz hitz egiten du; hau da, hizkuntza lokal batean egin daitekeen guztia ez dadila egin hizkuntza globalago batean. Ideia honi bigarren zutabe bat gehitzen dio: hizkuntza lokalei funtzio esklusiboak eta eraginkorrak (funcions exclusives) ematea (hemen). Beste era batera esanda: (a) hiztunek hizkuntza lokala ahalik eta egoera gehienetan erabiltzeko aukera izan behar dute, (b) hizkuntza lokala, hainbat egoeratan, beharrezkoa ez ezik, ezinbestekoa ere izan behar da.

Mikel Zalbidek "euskaldunak euskaldunekin euskal-giro sendoan bizi diren lekuak" aipatzen ditu eta arnasgune deitzen die (hemen, adibidez). Oinarrian Fishman-en ideia hartzen du: "physical breathing space, demographically concentrated space where Xish (gurean euskara) can be on its own turf, predominant and unharassed".

Jon Sarasuak, ordea, hegemonia hitza defendatu izan du: lurralde hegemoniko bati buruko debatea ukatu gabe, gune hegemonikoak sortzeko eta zabaltzeko beharra ikusten du: euskaraz bizitzeko eta sortzeko balio diguten guneak, hain zuzen. Eta auto-eraketa aldarrikatzen du horretarako; batez ere hiru arlotan: hezkuntzan, hedabideetan eta kulturgintzan (hemen).

Txepetxek botere linguistikoaren birbanaketa aldarrikatzen zuen: botere politikoak botere linguistikoari erantzutea, alegia.

2010/12/03

Konstituzioak bere burua "derogatu" zuenekoa

Oso istorio ezaguna da: han-hemen zabaldu izan da sarri. Behean duzuen argazkia, esate baterako, Lusitxo Fernandezen blogetik hartu dut. Urtero gogoratzen dut, data hauek iristen direnean. Istorio ezaguna da, baina bitxia.

Kontua da Espainiako konstituzioa onartu aurretik azalpen liburuxka bat banatu zela etxez etxe. Euskal Herrian gaztelaniaz eta euskaraz argitaratu zuten. Hona, euskarazko bertsioan, azken aurreko xedapena:
3. Era berean derogaturik geratzen dira Konstituzio hontan ezartzen diren disposapen guztiak. 


Mundiala! Ezta?

2010/11/28

Periferia eta berrikuntza

Josu Zabalak askotan esan omen du Hertzainak taldea Gasteizen baizik ez zitekeela sortu.

Argia aldizkarian ere, euskal rock and rolla non eta Zuberoan sortu zela azpimarratu ondoren, galdera horixe egin zioten Niko Etxart kantariari, kasualitatea ote zen euskal rocka euskal periferiatik sortu izana, alegia.

Jon Sarasuak periferiaren garrantzia eta erakargarritasuna aipatu izan du behin baino gehiagotan. Azken aldia Argia aldizkariko artikulu batean: "Gunearen ertza baino ederragoa delako ertzaren gunea". Elkarrizketa mamitsua da baina sarrera honetan esaldi so(t)il horrekin geratu naiz.

Jone Miren Hernandez antropologoari ere beste horrenbeste ulertu diot nik: euskararen mundua birpentsatu beharra aldarrikatu du, eta berrikuntza horiek ezin direla mundu horren erdigunetik etorri, baizik eta alboetatik. Horretarako bertsolaritzan egon diren berrikuntzak aipatzen ditu adibide eta erreferentzia gisa.

Joseba Sarrionaindia ere periferiaren apologoa da, bere testuetan marjinalia aldarrikatzen baitu:
  • "Psikologia sozialean, pertsonalitatea marginala deritza kultura desberdin biren artean hazi den indibiduoarena, kultura bikoiztasun horrek gatazka intrapsikikoa eragiten baitio"
  • "Soziologian, marginalak dira gizarte egitura eta usadio orokorretan integraturik ez dauden jende eta taldeak"
1983 eta 1985 bitartean Sarrionaindiak Argia astekarian idatzi zuen atalak «Bazterrekoak» izena zuen.

2010/11/19

Hizkuntza ekologia (2): inkonsistentziak


Soziolinguistika Klusterrak,uda partean, Euskara komunikatu? Nor-nori-nork izeneko jardunaldiak antolatu zituen, euskararen sustapenerako komunikazio-ekintzak burutzeko moduak aztertzeko.

Besteak beste, Harman komunikazio eta marketin enpresaren zuzendaria den Joseba Kamiok hartu zuen parte ikastaroan. Atez ateko bilketa sistemen inguruko kanpainetan izan duen esperientziatik abiatuta, euskararen eta ekologiaren artean dauden antzekotasunak nabarmendu zituen. Alde horretatik, Jorge Riechmann-en "Inconsistencias, disonancias y bloqueos: atisbos sociopsicológicos sobre la crisis ecológica" lana irakurtzeko gomendioa egin zuen.

Riechmann-ek jarreren eta jokabideen arteko inkontsistentziak aztertzen ditu. Izan ere, psikologia sozialak erakusten duen moduan, oso ahulak izan ohi dira diskurtsoaren bidez adierazten diren jarreren eta benetarako jokabidearen arteko loturak.

Riechmann-ek garrantzia berezia ematen die prozesu kognitiboei. Bere ustez badira hainbat muga, aurrean dugun egoera bere konplexutasun osoan hautemateko zailtasunak sortzen dizkigutenak, eta desmobilizazioa eragiten dutenak:
  • Informazioa prozesatzeko mugak (une berean 5-7 informazio-unitate maneiatzeko gaitasuna dugu, ez besterik).
  • Inertzia kognitiboa (hasierako inpresioak gainbaloratzea eta geroko informazioa gutxiestea).
  • Informazioa filtratzea aldez aurretik dugun iritziaretik bat etortzeko moduan.
  • Kasu partikularrak eta norberaren esperientziak neurriz kanpo baloratzea.
  • Gehigizko konfiantza gure buruarengan (erantzun guztiak ditugula pentsatzen dugu...)
  • Pentsamendu desideratiboa: desioak errealitatearekin nahasteko joera.
Dena den inkonsistentzia da Riechmann-en aztergai nagusia. Hainbat faktore aipatzen du:
  • Gure bizimodua era antiekologikoan dago antolatua. Arazoak neurri handi batean estrukturalak dira, egiturazkoak. Horren aurrean gure pertzepzioa da ezer gutxi egin ahal dugula. Ardura eta erantzukizuna gugandik aparte ikusten dugu.
  • Ez dugu sinisten ekintza pertsonalaren emaitzetan. Ez dugu uste hortik emaitza nabarmenik etor daitekeenik. Ekintza kolektiborik ezean, alferrikakotzat dugu bakoitzaren ahalegina.
  • Jokabide ekologikoaren kostea handia da. Jokabide horren etekinak, gainera, ez dira pertsonalak, kolektiboak baizik. Kosteak ez... kosteak pertsonalak dira batez ere.
Ekologiaren arloan indarra hartzen ari da trantsizio mugimendua. Mugimendu horrek ekintza pertsonalaren eta ekintza kolektiboaren afera teorizatu dute:

  • Ekintza pertsonala, ziur aski, ez da nahikoa izango.
  • Ekintza globala nahikoa izan diateke, baina ziur aski berandu iritsiko da.
  • Tarteko bidea da irtenbidea. Ekintza komunitarioa: nahikoa eta garaiz.

Ekarpen polita izan daiteke ikuspuntu hauek guztiak hizkuntzen normalizazioaren mundura ekartzeko ahalegina: deshazkundea, komunitatea, trantsizioa...

2010/11/18

Hizkuntza ekologia (I)

George Lakoff hizkuntzalaria “No pienses en un elefante” liburuarekin egin da ezaguna. Duela urte batzuk, ordea, 1980an, “Metaforas de la vida cotidiana” liburua argitaratu zuen, Mark Johnson-ekin batera (Metaphors We Live By). Bertan pentsamentu metaforikoari buruzko teoria lantzen du.

Teoria horren arabera, metafora ez da soil-soilik hizkuntza kontua, ez da soil-soilik gauzak esateko modu bat. Alde formal horretatik harago doa. Metaforak kontzeptuak egituratzen laguntzen digun mekanismoa da: beste kontzeptuekin eta gure aurreko esperientziekin loturak eraikitzea ahalbidetzen du.

Liburuan oso adibide esanguratsua azaltzen da: egileek nabarmentzen dute eztabaida -era metaforikoan- gerrarekin alderatu ohi dela. Eta galdetzen dute zer gertatuko ote litzatekeen, metafora aldatu eta eztabaida kontzeptua dantza kontzeptuarekin alderatuko bagenu: kontzeptua bera errotik aldatuko litzateke.

Euskarari lotuta, bi metafora nagusitu izan dira gure artean: lehena hizkuntza-gatazka da eta bigarrena hizkuntza-ekologia. Klusterrak argitaratu berri duen Soziolinguistika eskuliburuan biak agertzen dira: hemen eta hemen.

Erreferentzia askotxo aurkitu ahal dira bataren eta bestearen inguruan. Hona gutxi batzuk:
  • Euskaltzaindiarentzat Euskal Herri mailako lehendabiziko "Euskararen Soziolinguistika Azterketa" egin zuen SIADECOk eta ikerketa horren laburpena da 1979an argitaratu zuen. Esanguratsua da izenburua: Hizkuntz borroka Euskal Herrian
  • Metafora horren haritik. Unesco Albistariak "Gerra eta bakea hizkuntzen frontean" izeneko ale monografikoa argitaratu zuen 2000. urtean.
  • Hizkuntza-ekologiaren inguruan, zerbait aipatzekotan, Albert Bastardas-Boada irakasle kataluniarrak landu duen hizkuntza iraunkortasunaren kontzeptua aipatu beharko genuke, gure artean asko hedatu dena. Material asko dago sarean, Bastardasek berak webgunea du eta baita scribd zerbitzuan kontua ere. Pablo Suberbiolak hizneterako egin zuen lana ere oso argigarria da.

Hizkuntza-gatazkaren gainetik, hizkuntza-ekologiaren kontzeptua gailentzen ari dela dirudi. Gure artean gauzak ikusteko modua horrenbeste aldatu ote da?

2010/08/02

Kate-mailak

Batzuetan ideiak bata bestearen atzetik agertzen dira, buruan ideia-kate bitxiak sortuz. Zaila da asmatzea zergatik ideia batek hurrengoa ekarri duen: kateamendu logikoa izan daiteke, edo sinbolikoa, edo batek daki…


Horrelako kate bat sortu zitzaidan aurreko egun batean:


Bat
. Albiste bat irakurri dut: Arabako garraiolari bati 4.601 euroko isuna jarri diote takografoaren diskoan data euskaraz jartzeagatik. Jaengo Guardia Zibilak HIRUko afiliatua den Arabako garraiolari autonomo bat salatu du ibilgailuaren takografoaren diskoan data euskaraz jartzeagatik, eta 4.601 euroko isuna jarri. Garraiolariak karguak kentzeko orria aurkeztu du, baina Andaluziako Garraio sailak atzera bota du, eta bigarren errekurtsoa jarri beharko du salaketaren aurka.


Bi
. Hizkuntzak eta isunak direla eta... Michael Moorek zuzendu zuen Canadian Bacon / Operación Canada filmaren pasarte bat etorri zait burura. Umorezko filma da: gerra hotzaren ondoren etsairik gabe gelditu direnez, Estatu Batuek etsai berriak Kanadan bilatzea erabaki dute. Hori horrela estatubatuar talde txiki bat Kanadara abiatu da, etsaiaren lurraldera. Hona hemen pasartea:



Hiru
. Batzuen ustez ez neurri koertzitiboak ez dira zuzenak, ezta isunak ere. Sarasuak, uda partean, mahai-inguru batean diagnostiko soziolinguistiko zurrun baten beharra aldarrikatu zuen. Bere ustez, intuitzen ari gara benetako diagnostikoa eta benetako sendabidea, momentu honetan, beharbada ez dela politikoki zuzena. Beharbada hizkuntza politikan behar diren gutxienekoak ere politikoki onargarria den kontsentsu bat lortzetik urrun samar daude, bere ustez.