2012/08/30

Biografia linguistikoak

Gustukoa dut Euskadi Irratiko Kaja Beltza programa. Duela aste batzuk, saio polit bat entzuteko parada izan nuen: Mikel Markezek Rogelio Botanz kantautorea elkarrizketatu zuen, eta bien artean bere biografiaren zenbait pasarte aletu zituzten, hizkuntza kontuak tartean.

Rogelio Botanz Legazpian jaio zen 1956. urtean. Magisteritza ikasi zuen, eta horrekin batera euskalduntzen hasi ere bai. 1970ko hamarkadan musika ibilbideari ekin zion.

Tenerifen egokitu zitzaion soldadutza egitea. Kezka berdintsuak zituen irakasle talde batekin harremanetan egon zen bertan, eta gustura aritu zen. Orduan ezagutu zuen bere lehen emaztea izango zena. Horiek horrela, bolada batez bertan bizitzen geratzea erabaki zuen. Hogeita hamapiko urte joan dira, dagoeneko.

Tenerifen Taller Canario de Cancion kolektiboan parte hartu zuen. Bakarlari gisa aritu zen gero. Euskal Herriko eta Euskal Herritik kanpoko hainbat musikarirekin egin ditu kolaborazioak: Ruper Ordorika, Joseba Tapia, Silvio Rodriguez... Gaztelaniaz kantatu izan du nagusiki. Euskaraz ere bai, tarteka: http://youtu.be/Q5QjcR0vJlM

Bigarren aldiz ezkondu ondoren, Roge txikia jaio zen, orain dela 13 urte. Bere lehen bi alabekin halakorik okurritu ez bazitzaion ere, ordukoan argi ikusi omen zuen: seme hura euskalduna izango zen, eta bera ere bai, berriz ere!  Hogei bat urte zeraman euskaraz hitz egin gabe, baina... esan eta egin.

Geroztik han bizi da Rogelio, Tenerifeko La Laguna herrian, baina egunero seme-alabekin euskaraz egiten. Meritua du. Gainera... gozada bat da euskaraz nola egiten duen entzutea.

Biografia ederra, ezta?
  • Elkarrizketa osoa hemen entzun ahal duzue (40 min. inguru).
  • Rogelio Botanzi buruzko informazio gehiago hemen.

2009. urtean HABE-k ekitaldi akademikoa eratu zuen ikasturteari hasiera emateko. Juli Palou Sangrà irakasleak La construcción de la identidad pluricultural y plurilingüística / Nortasun kulturanitza eta eleanitza eraikitzen hitzaldia eskaini zuen bertan. Hitzaldiaren parte handi bat biografia linguistikoei buruzkoa izan zen.

Horren berri izan bai, baina orduan ez nion kasu handirik egin. Gaia gerora interesatu zait. Gerora ikasi dut metodo biografikoa oso kontu interesgarria izan daitekeela: bizitza historiak, kasu-azterketak, narratibak...

Ulibarri programaren barruan, "Ni eta euskara" ariketa erabiltzen dute, taldeen gogoeta-lanari hasiera emateko eta taldekideen bizipenak partekatzeko (Eraldaketa-prozesuak: zer, zertarako, nork, nola...). Lantegietako euskara planetan ere antzeko ariketak egin izan dira, erabilera-taldeak osatzeko garaian. Hizkuntzen irakakuntzaren testuinguruan, hizkuntza biografiak erabiltzen dira, ikasleek hizkuntzekin izan duten harremana eta esperientziak jasotzeko (Hizkuntzen Portfolio Europarra). Enpresaren munduan ere teknika narratiboak erabiltzen dira ezagutza tazitoa ezagutza esplizitua bihurtzeko.

Kontakizunak esperientzia egituratzen laguntzen du; eta ezagutza ez-kontzientea mobilizatzen du. Kontakizunean gertaerek pisu handia dute, baina badira bestelako elementuak ere: helburuak, nahiak, desioak, asmoak, intentzioak, zergatiak eta arrazoiak...

Kontakizunetatik bada zer ikasi.



2012/08/23

Metaforak (1)

Aurreko batean ere apunte batzuk jaso nituen pentsamendu metaforikoari buruz:
Metafora ez da soil-soilik hizkuntza kontua, ez da soil-soilik gauzak esateko modu bat. Alde formal horretatik harago doa. Metaforak kontzeptuak egituratzen laguntzen digun mekanismoa da: beste kontzeptuekin eta gure aurreko esperientziekin loturak eraikitzea ahalbidetzen du.
Irratiko elkarrizketa batean entzun dut: hizkuntza minorizatuei buruz hitz egin dugunean, arrain txikia eta arrain handia izan da figura nagusia. Arrain txikia, handiaren janari. Hizkuntza handiak txikia jaten du. Glotofagia deitu izan zaio. Iñigo Aranbarrik, ironia finez, honela definitu du:
GLOTOFAGIA. Inoren hizkuntza irenstea, ez ikasteko, ezpada hura bistatik kenduta zoriontasuna sentitzeko.
Bigarren metafora bat ere ageri da: zuhaitz handia eta zuhaitz txikia.

Landariak eguzkia behar du bizitzeko. Etxeko landareekin ikus daiteke: argia non, harantz egiten saiatzen dira. Basoan ere argia harrapatzeko borroka latza dute landareek. Demagun zuhaitz erraldoien artean zuhaitz txiki bat hazi dela. Zuhaitz handiek itzala egiten diote, izpi goxorik harrapatzeko tarterik ez diote apenas ematen. Ezer egin ezean zuhaitz txikia kondenatua dago: txiker-mehe izatera kondetatua, baita hitzera ere. Bizirik nahi badugu, zuhaitz handi horiei muga jarri behar diegu.

Ariketa egin: batetik eta bestetik tira egin, eta saiatu ondorioak ateratzen. Ariketa interesgarria da ideia berriak esploratzeko.

2012/08/15

Ah, doncs tu també parlaves valencià?


Honako istorio hau entzun dut bideo batean. Deigarria egin zait, duela aste batzuk ere, liburu batean irakurri nuelako:

Bada Valentzian bikote gazte bat. Txiki-txikitatik dira lagunak.

Urteak joan urteak etorri, maitemindu eta ezkondu egin dira. Seme-alabak ere izan dituzte. Seme-alabak handitu, eta etxetik alde egiteko garaia heldu zaie. Senar-emazte horiek elkarrekin jarraitu dute: elkarrekin bizi, bilobak izan, bilobak hazi eta bilobak hezi. 

Halako batean, bietarik bat gaixotu eta, hiltzorian dagoela, honela esan du: «M’estic morint». Besteak harrituta begiratu, eta erantzun dio: «Ah, doncs tu també parlaves valencià?»

Eta fini.


2012/08/11

Inkesta soziolinguistikoa: iritziak

Aurreko sarrerak jarraipena behar zuen. Datuak interesgarriak izanagatik, erdibidean gera litezke, interpretaziorik ezean. Irakurketarik eta iritzirik ere bat baino gehiago irakurri dira. Hori da bigarren parte honen mamia: adituen iritziz, non daude gakoak?


Udako ikastaroak


Miramar jauregiko udako ikastaroak bi ikerketa kuantitatibo nagusien emaitzak aurkezteko baliatu nahi izan dituzte aurten: inkesta soziolinguistikoa eta kale neurketa. Klusterrak aurkezpenak sarean jarri ditu. Zoritxarrez, lan honetarako, mahaingurua da gehien interesatzen zaida eta ez dute haren berri eman. Bideoak irailetik aurrera egongo dira eskuragarri.

Gainera, kale neurketak aparteko irakurketa merezi duela uste dut: hurrengo BAT aldizkarian egingo du Klusterrak.


Komunikabideetan


Berriro ere zoragarria iruditu zait Berria egunkariak egin duen lana. Zonalde bakoitzeko aditu bat bilatu du, eta iritzia eskatu [hemen]. Aipamenak ere, ezin egokiagoak azpirramatu ditu:
  • Erramun Baxok: «Euskararen pizkundea egingarria da, eta egiteko bidean da Iparraldean» 
  • Xabier Isasi: «Euskaldunek kohesio guneak topatu behar dituzte Bilbon» 
  • Iñaki Iurrebaso: «Euskarazko harreman sareak trinkoagoak dira Gipuzkoan» 
  • Iñaki Mtz de Luna: «Aurrera egiteko baldintza berriak sortu behar dira Araban» 
  • Arkaitz Zarraga: «Nafarroako zenbait lekutan erresistentzia kontua da euskarak bizirik irautea»

HPS eta Kontseilua


Ez HPSk, ez Kontseiluak ez dute emaitzen irakurketa publikorik egin. Pentsatzekoa da horiek ere helduko direla. Han-hemen, ordea, iritziak eman dituzte.

Lourdes Auzmendi Euskadi Irratian entzun nuen EAEko emaitzak eman ondoren. Balorazioak hiru esakunetan laburbiltzen dira: "bide onetik", "pausu sendoak ematen", "atzeraezina da normalizazioan egiten ari garen bidea".

Kontseiluak, gehiegi sakondu gabe bada ere, iritzi kritikoagoa eman du [hemen]:
«Normalizazio prozesuaren erritmoa azkartu behar dugu gure hizkuntza berreskuratuko badugu eta gure herrian euskaraz bizi ahal izatea errealitate bihurtzeko». Horretarako, beren hauteskunde programetan «hizkuntza politika eragingarriak» jasotzeko eskatu die Bilbaok alderdiei.

Jarrerak kezka iturri?


Gustatu zait Mikel Perurena kazetariak egin duen analisia. Azken esaldi honekin geratu naiz:
/.../ nola salbatu hizkuntza bat, bostetik bat kontra baldin badaude, eta lautik hiruk ikasteko asmorik ez badute? Ez da ezkortasuna, estrategiak zorrozteko beharra baizik.
Izan ere, orain hilabete batzuk, Jaurlaritzak EAEko emaitzak aurreratu zituen xehetasun kezkagarriak ikusi nituen [hemen]
  • 1991ko eta 2011ko datuak alderatuz, euskara sustatzearen alde daudenen ehunekoak 7 puntuko igoera izan du, gutxiago dira ez alde ez aurka agertzen direnak (%26 2011n versus %31 1991n), eta oso gutxi aldatu da aurka daudenen ehunekoa (%12  2011n versus %14 1991n).
  • Hiriburuei dagokienez, Donostiako biztanleriaren %62 euskara sustatzearen alde dago, Bilboko biztanleriaren %52 eta Gasteizkoaren %42. Hiru hiriburuetako biztanleen herena ez dago ez alde ez aurka. Azkenik, aurka daudenen artean, ehunekorik altuena Gasteizek du, %27 euskara sustatzearen aurka baitaude, Bilbon gutxiago dira (%16) euskara sustatzearen aurka azaltzen direnak eta aurkako jarrerarik txikiena Donostian (%8) dago. 

Ezin irakurketa bakarra egin


Bittor Hidalgok ZUZEU albistegi digitalean artikulu esanguratsua egin du: Euskaldunak, egiak, gezurrak… eta estatistikak. Datu orokorretatik harago, Euskal Herrian egoera ezberdinak bereizi beharra azpimarratzen du. Lehen-lehenik bi egoera juridiko: (a) EAE eta Nafarroako zonalde euskalduna, eta (b) Nafarroako gainontzeko zatia eta Iparralde. Egoera oso ezberdinak dira batean eta bestean.

Sakondu nahi izatera, gainera, lehen multzo horretan ere bi gune soziolinguistiko eta bi estrategia ikusten ditu: (a.1.) erdi gunea, Euskalduna, %50 elebidunez gora, Bizkai ekialdea, Araba iparra, Gipuzkoa eta Nafarroa Garaiko zonalde "euskalduna", (a.2.) gerriko gunea. Erdaldunagoa. Bizkai mendebaldea eta Araba zabala, Gasteiz-Bilbo hiriburuak barne.



Gaurkoz hemen utziko dut.


2012/08/06

Inkesta soziolinguistikoa: datuak

Bada jendea egunkarietatik tituluak besterik irakurtzen ez duena. V. Inkesta Soziolinguistikoa aurkeztu zenetik aste pare bat igaro direnez, ariketa bat egitea pentsatu dut. Interneten bilaketa egin, eta hainbat komunikabidek albistea nola jaso duten ikusi. Tituluak eta azpitituluak besterik ez dut bildu. Hona emaitza:
  • BerriaGazte elebidun gehiago egon arren, euskara gutxiago erabiltzen dute. 16-24 eta 25-35 adin tarteetan dauden elebidunek orain bi hamarkada baino gutxiago egiten dute euskaraz gaur egun. Kopurua jaitsi egin den arren, hamar herritarretik ia sei erdaldunak dira oraindik.
  • Eitb. Elebidunen kopurua gora doa EAEn eta Nafarroan. Bereziki gazteen artean egin du gora euskararen ezagutzak. Dena dela, elebidunen artean erabilera ez da hazi: gaur elebidun direnek ez dute 1991n elebidun zirenek baino gehiago erabiltzen euskara.
  • Gara. Elebidunen kopurua hazi den arren, erabilerak behera egin du azken hogei urteotan. V. Inkesta Soziolinguistikoak dioenez, Euskal Herrian 1991n baino 185.600 elebidun gehiago daude. Bestalde, 35 urtetik beherakoen artean euskara erabiltzen dutenak gehiago badira ere, gizarte osoa aintzat hartuta, elebidunek gutxiago erabiltzen dute euskara.
  • El Correo. Aumenta la población bilingüe, pero baja el porcentaje que usa el euskera. El último estudio sociolingüístico cifra en 714.136 los euskaldunes en Euskadi, Navarra e Iparralde, frente a los 528.521 de 1991.
  • Diario VascoEl uso sigue siendo el punto más débil del euskera. En los últimos cinco años el número de bilingües ha aumentado en la CAV, donde ya habla euskera el un tercio de la población.
  • Noticias de Navarra. El 11,72% de los navarros es bilingüe, mientras un 20,16% entiende el euskera. El número de euksaldunes en los tres territorios ha aumentado un 35% en 20 años. El 54% de los jóvenes (16-24 años) que dominan la lengua vasca en la Comunidad Foral son euskaldunberris, en 1991 eran un 16%
  • Deia. Seis de cada diez jóvenes son bilingües. El conocimiento del euskera sigue aumentado en Hegoalde mientras que desciende en Iparralde. Aunque solo la mitad usa la lengua vasca en el hogar, el 86% la utiliza para comunicarse con sus hijos.

Zenbaki askotxo, ezta? Gakoak zein dira, nire ustez?
  • Elebidunen kopurua hazi da (%27). Hala ere, erdal elebakarrak nagusi dira oraindik ere (ia %60)
  • Joerak mantendu dira, baina erritmoa moteldu. Iparraldean hobekuntza txiki bat ikusi da gazteen artean. 
  • Erabilerak hazkunde txiki bat izan du; hau da, euskara gehiago erabiltzen da, hiztun gehiago dagoelako. Halere ere, lehengo euskal hiztunek euskara gehiago erabiltzen zuten egungoek baino.
  • Erabilera eremu formaletan handitu da, batez ere; ez horrenbeste eremu informaletan.

Zenbakiekin mozkortu gabe, Berria egunkariak oso trataera berezia eman nahi izan dio gaiari. Astebetez erreportaje sorta zabala egin du Euskararen bilakaera, 1991-2011 izenburupean. Galdera honakoa: herrialdez herrialde zein dira datu esanguratsuenak?
  • Araba: Euskal Herriko batez bestekoaren azpitik segitzen duten arren, elebidunak hirukoiztu egin dira Araban 1991tik; orain, %16,8 dira. Gazteen ia erdiak euskaldunak dira, baina %7 soilik aritzen dira euskaraz normalean.
  • Bizkaia: Bizkaiko gazteen %53k badakite euskaraz; baina helduen %74,3 erdaldunak dira, eta batez bestekoa %25era mugatzen du horrek.Helduek baino gehiago egiten dute gazteek euskaraz, baina gaztelaniarekin nahasiago. 
  • Gipuzkoa: Euskalduna da bi gipuzkoarretik bat, eta euskaraz egiten dute hamarretik lauk; Donostian asko jaisten da euskararen pisua.Oraindik, euskaldun zaharrek eragin handia dute, biztanleriaren herena adina baitira.
  • Nafarroa: Nafarroan oso mantso ari da handitzen euskaldunen kopurua, bereziki gazteen artean, baina erabilera ez da hazten ari. Herritarren erdiek desegokitzat jo dute Nafarroako Gobernuaren hizkuntza politika. 
  • Iparraldea: Euskararen amiltzea ez da geratu Ipar Euskal Herrian, baina gazteenen artean handitzen hasi da elebidunen kopurua. Lau elebidunetik hiruk ez dute euskara erabiltzen; %2k soilik erdara baino gehiago.
Lan aparta. Bejondeiela!