2012/10/26

Oraingoz izen gabe

Beste kontu baterako Atxagaren testu bat berrikusten ari nintzela, Edward Lear-en aipamena jausi zait begietara: alegia ez dagoela izena jartzea baino ekintza poetiko zailagorik.

Kazetaritza prosaiko samarra da, baina harek ere garrantzia ematen die tituluei. Berriaren estilo liburuaren arabera, kazetaren aurpegia dira tituluak: aurren-aurrena irakurtzen dira, eta, askotan, horiek baino ez. Albisteen laburpenak dira, eta beste elemenentu guztietatik guztiz beregainak. Bi betekizun dituzte: testuaren edukia iragartzea eta irakurlea erakartzea. Hortaz, "tituluak testua irakurtzeko gogoa eman behar du: lehengoan ulertzeko modukoa izan behar du, eta erakargarria, irakurleak aurrera jarrai dezan."

Blogetan ere funtsezkoak dira izenburuak. Bada jendea bereziki trebea dena. Inbidia ematen didate. Titulu borobilak, egokiak, deigarriak, gogoangarriak asmatzen dituzte. Nik, ordea, ahal banu, izenbururik gabe utziko nituzke post asko eta asko.

Eta literaturan?  Ba al da libururik soil-soilik izenburuagatik erosten denik? Baietz esango nuke.  Joseba Sarrionandiaren Izkiriaturik aurkitu ditudan nire poemak da horietako bat.

Inoiz gertatu al zaizue? Testu bat irakurri eta... "Kontxo! Horixe bera da nik kontatu nahi nuena! Hango ideiak, iritziak, bizipenak, sentimenduak... zureak dira: zure testuak dira, beste batek izkiriaturik. Gozada bat da halakoak irakurtzea.

Gaurkoz hemen utziko dut testua. Titulua ere ez diot jarriko. Oraingoz izen gabe utziko dut (Oraingoz izen gabe Jose Luis Bakedanoren film baten izenburua da: 1986an grabatu zuen, Atxagaren testu batean oinarritua).

2012/10/21

Hirien Soziolinguistika

Konurbazio hitza Baionan entzun nuen lehendaziko aldiz, orain dela urte askotxo: BAB (Biarritz-Anglet-Bayonne) konurbazioa. Garai hartan ere, Hendaiatik Baionara autoz joateko modua zegoen, hirigunetik atera gabe, hots, paisaje urbanoa bistatik galdu gabe. Konurbazioa horixe da: hirien hazkundearen ondorioz, zenbat hiri espazio urbano jarraikia osatzen dute. Kontzeptu urbanistikoa da, besterik ez.

Eurohiriaren ideiari buruz entzun nuen gero: Donostia-Baiona, 600.000 biztanleko metropolia. Eurohiriak, mugaz gaindiko hiria izanik, bestelako konnotazioak ere bazituen. BAT aldizkariak, 2003an, ale monografikoa argitaratu zuen, proiektuari begirada soziolinguistikoa emateko. Eurohiria hizkuntzaren aldetik mesedegarria ote zen aztertu nahi zuten. Denetariko iritziak jaso ziren.

Bernardo Atxagak Euskal Hiria defendatu zuen. Hiria hiru gauza direla esan zuen: gune fisiko bat (Urbs), jendarte edo bizilagunen multzo bat (Civitas) eta antolamendu politiko bat (Polis). Probintzialismoaren aurkako alegatoa egin nahi zuen, eta, berak aitortu bezala, kontzeptu polemiko samar atera zitzaion. [Hemen]

Ekologiaren ikuspegitik, hiri "sostenibleak" (hau da, jasangarriak) aldarrikatu dira. Hizkuntzaren aldetik "sostenibleak" izango diren hirien ideia ere entzun izan da noizbait. Egia esanik, badira horretan sakontzeko arrazoiak:
  • Hegoaldeko biztanleetatik %35 (hirutik bat pasatxo) 100.000 biztanle baino gehiagoko udalerrietan bizi dira, hiriburuetan, alegia. Iparraldean, hala ere, ez dago tamaina horretako hiririk.
  • Oro har, hirigunetzat jotzen dira 10.000 biztanleko edo gehiagoko udalerriak. Horietan bizi gara euskal herritarron %72.
  • EAEko datuen arabera (Mapa Soziolinguistikoa), lau euskaldunetatik bat (%27) hiru hiriburuetako batean bizi da.
Datuak: [www.datutalaia.net]

Erakargarria iruditzan zait hiriaren soziolinguistika. Hiriak EUSKAL hiriak izatea nahi dugu. Horretarako bideak eta mekanismoak ikasi nahi ditugu, normalizazioan aurrera egiteko ukitu daitezkeen palankak, alegia.

[jarraituko du]







2012/10/12

Hitzperimentuak, palindromoak eta beste...

Joan Brossa

Joan Brossa artista bitxia da: polifazetikoa. Poeta, dramaturgoa eta diseinugilea. Poema idatziak landu zituen, poema bisualak, poema-objektuak, poema urbanoak... www.joanbrossa.org orrian adibide ugari bildu dituzte.

Hizkuntzaren kaiola

Joan Brossak «La gàbia del llenguatge» izeneko olerkia argitaratu zuen 1975. urtean:
“El meu llenguatge ja no imita el món, / sinó que amb mots ben lliures el preforma. / Fora mons de segona mà! En l’intent / arrenco la disfressa del llenguatge. / Deslliura els mots, paisatge de la ment!”
«Inoren ero ni» taldeak olerkia euskaratu eta musikatu egin du: «Hizkuntzaren Kaiola». Hemen entzun daiteke:


«Inoren ero ni»

«Inoren ero ni» palindromo bat da. Palindromoa ezkerretik eskuinera zein eskuinetik ezkerrera berdin irakurtzen den hitza edo esaldia da. Euskaraz adibide politak daude:
  • Ze nekeza inori atea irekitzea eztikeria eta ironia zekenez.
  • Esanik erruz egi bat ta bi gezurrekin ase.
  • Nik enara neraman amaren aranekin.
  • Animatuta bazen, ezabatuta mina!
  • Alu hauxe sexu ahula?
  • Utzi penak Ane, piztu!
  • Orea ore, eroa ero.
  • Autore erotua
  • Atara zarata.

Hitzperimentuak

Iñaki Arranzek Hitza azti liburu bitxia argitaratu zuen orain dela urte batzuk. Hitz jokoak hizkuntzaren mekanismoak hobeto ulertzeko tresna eta hizkuntza aberasteko bide direla aldarrikatzen du. Palindromoak, atsotitzak, hitz-korapiloak... Belaunaldiz belaunaldi iritsi zaizkigun hitz jokoak eta olerkari abanguardisten esperimentazioak aletzen ditu bere liburuan.

Markos Gimenok oso hitz egokia erabiltzen du hauetarako: HITZPERIMENTUAK. Merezi du bere blogak bisitatzea: zaharra zein berria.


Publizitatea

Iñigo Ostolazak ere Iñakiren liburuaren komentario bat argitaratu zuen bere blogean. Bere ustez publizitateak bere-berea du hitzekin jolas egitea, nahiz eta (agian) euskaraz adibide gehiegirik ez dagoen. Iñigok gutxi batzuk aipatzen ditu:
  • Hara bada, Araba da! (Arabako Foru Aldundiaren iragarki batean)
  • EZ dakizu euskara. IkaSI (Ika euskaltegien iragarkia)
  • Ibai zikina? Hi bai zikina!

Altxorrak

Bertsolaritzan, umorean... altxor ikaragarriak ditugu bertan, baina... luze joko luke. Hurrengo batean, agian.


2012/10/08

Euskal hiria(k): Bilbo vs Gasteiz

EAEko mapa soziolinguistikoak lau gune ezarri ohi ditu, elebidunen portzentaiak abiapuntutzat hartuta:  (A) elebidunak %20 edo gutxiago direnean, (B) %20-44, (C) %45-79,  (D) elebidunak %80 edo gehiago. Hiriburuei buruzko datuak sailkapen horretatik aparte ematen dira: Gasteiz eta Bilbo %25aren bueltan daude, Donostia %40tik gora. EAEko azterketa izanik, ez du Iruñea eta Baionako daturik jasotzen.

Aurreko post batean esan bezala, interesgarria iruditzen zait hirietako dinamika soziolinguistikoak aztertzea. Jolas moduan besterik ez bada ere, datuetan kuxkuxeatzen eta Gasteizko eta Bilboko egoera soziolinguistikoak alderatzen aritu nintzen aurreko batean. Jolas moduan planteatu dut, bestelako asmo handirik gabe, baina iruditzen zait Gasteizek eta Bilbok pentsa zitekeena baino antz handiagoa dutela elkarrekin.

Hona hemen emaitzak:

Ezagutza

  • Gasteizek 223.553 biztanle zituen 2006an. Bilbok 343.072 (%53 gehiago). Bien arteko aldea txikitu egin da, 1986an Bilboko biztanle kopurua Gasteizkoa halako bi baitzen. 
  • Batean zein bestean biztanleen %25 inguru euskalduna da, %24 eskaldun hartzailea. 
  • 1986tik 2006ra erdal elebakarren kopuruak behera egin du: %71etik %52ra Bilbon, eta %77tik %53ra Gasteizen. 

Ezagutza eta familia bidezko trasmisioari buruzko datuetarako Eustaten orria erabili dut: 2006ko datuak dira.

Familia bidezko jarraipena

  • Gasteiztar eta Bilbotar gehienek gaztelania dute ama-hizkuntza (%90 eta %89 hurrenez hurren).
  • Euskara edo euskara eta gaztelania ama-hizkuntza izan duten herritarren portentajea 20 urtean ez da apenas aldatu Bilbon (%8 da). Gasteizen bai: %3 izatetik %6 izatera pasatu da.
  • Familia gehienetan gaztelania da etxean erabiltzen den hizkuntza: %93 Gasteizen eta %92 Bilbon.

Erabilera

Hizkuntzen kale-erabileraren VI. neurketaren datuak erabili ditut. Honakoa azaltzen dute:
  • Gasteizek eta Bilbok bilakaera bera izan dute. 2006a bitarte goranzko joera apala izan du erabilerak, eta azken bost urtean zertxobait behera egin du. Bi hiriburuetan  % 3 ingurukoa da kale erabilera. 
  • Nabarmentzeko beste puntu bat da Gasteizen zein Bilbon (baita Iruñean ere) beste hizkuntzak euskara baino gehiago erabiltzen direla. Beste hizkuntza horiek, euskarari ez ezik, gaztelaniari ere eragin diote. 

Jarrerak

Duela gutxi ezagutzera eman den V. inkesta soziolinguistikoaren arabera:
  • Bilboko biztanleriaren %52 eta Gasteizkoaren %42 euskara sustatzearen alde dago. Biztanleen herena ez dago ez alde ez aurka. Aurka daudenen artean, Gasteizek du ehunekorik altuena EAEn, %27 euskara sustatzearen aurka baitaude, Bilbon gutxiago dira (%16) euskara sustatzearen aurka azaltzen direnak. 

Euskararen sustapena udaletatik

Siadecok Eusko Jaurlaritzarako bi urtean behin egiten duen azterlana erabili dut. 2008ko datuak dira argiratu diren azkenak. Txostenak honela dio:
  • Gasteizko Udalaren 2008. urteko aurrekontu osoa 405 milioi eurokoa izan da, eta euskararen normalizazio eta sustapenera likidatutakoa, 2,9 milioi euro inguru, hau da aurrekontu osoaren %0,73. Orain bi urteko datuekin alderatuta, igo egin da kopuru absolutuetan euskarari eskainitako aurrekontua (%13,22), baina jaitsi egin da aurrekontu osoarekiko proportzionalki euskarari eskainitakoa (%0,81etik, %0,73ra).
  • Bilboko aurrekontu osoa 543 milioi eurokoa izan da 2008. urtean, eta euskararen normalizazioari eskainitakoa 2,8 milioi euro inguru, hots, aurrekontu osoaren %0,52. Orain bi urteko datuekiko, igo egin da euskarari eskainitakoa, bai kopuru absolutuetan (%28,0 igo da), bai proportzionalki aurrekontu osoarekiko (%0,47tik %0,52ra pasa da).
Kontseiluak udalen hizkuntza-politikaren neurketa egin du 2010 urtean (bigarrena izan da, lehena 2006 urtean egin baitzuen). Hainbat elementu neurtu dira (erabaki orokorrak, hizkuntza-paisaia, langileen euskara gaitasuna, komunikazioa, kultur ekintzak, hezkuntza, euskalgintza, zerbitzuak, merkataritza, kirola eta aisialdia...) eta behatutakoa zenbaki bakar batera ekartzeko ahalegindu..

Ranking-ean 41 postuan dago Gasteiz eta 43an Bilbo. Gasteizek 4,05 puntu jaso ditu (10etik), Bilbok 3,9.