2012/11/25

Nola esan behar da, erdara ala gaztelania?

Euskarazko wikipediak dio erdara euskara ez beste hizkuntza guztiak izendatzeko erabiltzen den hitza dela, bere esanahia hizkuntza atzerrikoa dela, baina inor edo ezer gutxiesteko asmorik gabe.

Garai batean erdarari erdara esaten genion.

Etimologikoki erdara «erdi-era» zela irakurri genuen: «cuasi lengua». Grekoentzat eta erromatarrentzat ere greko edo erromatar ez ziren guztiak barbaroak zirela azaldu ziguten: greko hitz egiten ez zekitelako ziren barbaroak, "bar-bar" hitz egiten zutelako. «Erdu-era» ere izan zitekeela entzun genuen, hots, «lengua venida».

Hortaz, hainbat kontestutan, gaztelera eta gaztelania esaten (idazten) dugu, inor ez mintzeko.

Koldo Mitxelenak “erdara ere hemengoa dela” idatzi zuen. Zer pentsatua eman zigun. Euskal Herrian Euskaraz taldeak bide arriskutsua dela ohartarazi digu duela gutxi: euskara berezko hizkuntza bakarra dela esatetik euskara eta erdara, biak (hirurak) bertako hizkuntzak direla esatera pasatu garela ohartarazi digute; eta hori asimilazioaren bidea dela. Horrek ere zer pentsatua eman digu.

Joxe Manuel Odriozolak dio gaztelaniaren kontu hori trantsizio garaian sortu zela. Ordura arteko Espainera vs. Euskara dikonomia baztertu zen --baita abertzaleen artean ere-- terminologia xamurragoa eta karga ideologiko txikiagokoa bilatzeko [hemen].

Aste honetan bertan Arabako Kultura, Euskara eta Kirol diputatua (PPkoa) irratian egon da. Euskararen munduarekin duen harremanez ari zela, honakoa esan du:
...en euskara y en erdera, ¿Porque no? En erdera, gaztelaniaz como dicen ellos, yo prefiero erdera, para mí toda la vida ha sido el erdera... [hemen, 02'30'' gutxi gorabehera]
Bitxia egin zait.

2012/11/17

Poesia Soziolinguistikoa eta Soziolinguistika Poetikoa

Oso denbora tarte txikian  hiru olerki entzun ditut irratian, euskara hizpide dutenak.

Bereziak dira hirurak: soziolinguistika pilula txikiak, nonbait.

  • EiTBk Imanol Cover lehiaketa antolatu du egun hauetan. Antiguako abeslariaren kantuen bertsioak egin behar izan dituzte partaideek. Irabazleak  Nire Euskaltasuna kantua aukeratu du, Koldo Izagirrek idatzia eta Imanolek musikatua. Bikaina da Juan Luis Zabalak horretaz idatzi duen iruzkina: Gure Euskaltasuna. 
  • Joxe Agustin Arrietak EKT ikastaroa bisitatu du, duela gutxi. Euskadi Irratiak urriko saioen laburpena egin du, eta hor izan dugu saio horien berri. Joxe Agustinek Izokinaren Kantua olerkia irakurri omen zuen, euskarari buruzko bere ikuspuntua azaltzeko. Jazten aldizkariaren 10. zenbakian aurkitu dut olerki horren testua [1994].
  • Julen Arexolaleibak ere ikastaroa bisitatu du, eta begirada kritikoa eman die soziolinguistika datuei. Harek ere olerki bat hartu nahi izan du, bere ikuspegia hobeki ilustratzeko: Joxean Artzeren Ez Gaituzte Ezagutzen aukeratu du. [Audioa]

Ideia ona iruditu zait hirurak hemen biltzea, zein baino zein iradokitzaileagoa iruditu baitzaizkit hirurak.


Koldo Izagirre: Nire Euskaltasuna


           Nire euskaltasuna baso bat da,
           eta ez du zuhaitz jenealogikorik.
           Nire euskaltasuna dorre bat da,
           eta ez du Alostorrerik.
           Nire euskaltasuna bide bat da,
           eta ez du zaldizkorik.
           Nire euskaltasuna lore bat da,
           eta ez du aldarerik.
           Nire euskaltasuna itsaso bat da,
           eta ez du almiranterik.
           Nire euskaltasuna liburu bat da,
           eta ez du sotanarik.
           Nire euskaltasuna mundu bat da,
           eta ez du Amerikarik.
           Nire euskaltasuna bertso bat da,
           eta ez du txapelik.
           Nire euskaltasuna pekatu bat da,
           eta ez du mea-kulparik.




Jose Agustin Arrieta: Izokinaren Kantua


                 Ur gazi-goxozko
                 padura lohitsutan
                 nahi gaituzte itoarazi
                 anaiarrebok...

Itsas bazterreko ibiltzetan
sakailaturik
sakabanaturik
hondakin erkinok...

                              Ur axal geldozko
                              arnas larri etsituan
                              -ibai kutsatuek helbiderik ez-
                              itsasoa ala hil
                              beste ostertzerik ez
                                            gure sakatz dardartientzat

               -"Lehen amuarrainak ginenean
                 ez ginen horren errukarri"
                                            diote erostaka leinuko goibelek
                                                    samaldaka 
                                            nola datozen ikusiz
                                                    saldoka
                                                   (salduka)
                                                             gure padura geltokira
                                                             sats-isurkinetatik ihesi
                                                    ezkailu gazteak
                                                             paduraren patu hitsera
                                                             itomenaren labe mortura:
                                                             urlo-zoko bakanetan iraun
                                                                         ala
                                                             geure buruaz beste
                                                                                itsasora.

               -"Lehen amuarrainak ginenean..."

                                   ez gara, ordea
                                   ezin jadanik izan gaitezke!

indar anker bezain ustelak
          oker bezain doilorrak

                   aspaldi bilakarazi baikintuen

                                                IZOKIN

                                     amuarrain-oihok. 




Artze: Ez Gaituzte Ezagutzen


erdaldunek ez gaituzte ezagutzen gure hizkuntzan, eta hizkuntza arrotzean haiek ezin gu egiaz ezagutu, eta ezagutzen ez dena, nola maite?

guk ezagutzen ditugu heurak heuren hizkuntzan eta erakutsi diegu nola ditugun rnaite, haiek bezain ondo,
haien erdara guztiok ikasiz.
luza gabe ikusiko dute hori
eta erdaldunok ere maitatuko gaituzte; maitatuko dute hemengo euskara, maite badugu guk geure hizkuntza.

eta ziur gaude, horiek ere,
gaur ez bada bihar,
erakutsiko digutela nola gaituzten maite gure euskara guk bezala ikasiz,
gure hizkuntza beren hizkuntza eginez eta gure herria beren herri, zinez.

ezagutzen ditugun bezala ezagutuko gaituzte
eta hizkuntza berak gaitu senidetuko guztiok.

elkarrekin bizi eta elkar ez ezagutzeak ez baitakar ezinikusia eta gorrotoa besterik;
eta, erne!,
gorrotoz duenean batak bestea menperatzenen, garailea izaten da-ta menperatuena; "erleak inor ausikitzen duenean,
bere burua ausikitzenago" duen bezala.

aldiz, maitasunaren bidez batak bestea garaitzen duenean,
bata nola bestea, biok irteten dira garaile!





2012/11/11

Itzuli ezin diren hitzak

Irakurtzen ari naizen liburu batean Salman Rushdie-ren aipu bat ikusi dut:
"Jendarte bat (herri bat) ezagutu nahi baduzue, egiezue begiratu bat itzuli ezin diren hitzei" 
Hitz horien atzean, antza, mundua ikusteko modu bat dago: esperientziak eta bizipenak daude, baita jakintza ere.

Euskaraz, lau hitz etorri zaizkit burura: euskaltegia, auzolana, ikastola, bertsolaritza.

Zer dute komunean? Argi dago, ezta? ;-)

2012/11/02

Gero eta gehiago erabiltzea, gero eta gauza gutxiago esateko

Txepetxen hitzak dira; euskara, bere ustez, gero eta gehiago erabiltzen da, gero eta gauza gutxiago esateko.

Halako sentsazio bat izan dut nik aste honetan.

Liburuxka baten aurkezpenera joateko gonbita jaso nuen. Liburuxka ele bietan dago, nahiz eta gazteleraz sortua izan. Aurkezpena euskaraz hasi da: ongi etorria emanez eta gaiaren garrantzia azpimarratuz (01'30''). Handik aurrera gazteleraz jarraitu dute hizlari guztiek... Orotara ia bi ordu izan dira. Euskararen erabilera, beraz? Kuantitatiboki, txikia (%1 inguru); kualitatiboki, hutsala.

Oro har, egia da euskara gero eta gehiago erabiltzen dela. Alde kualitatibotik, Txepetxen arabera, erraza da euskara zertarako erabiltzen den antzematea:

  • Erabilera salutatorioa (agurrak), "sartzeko" eta "ateratzeko". Barruko gelak, egongelak... gazteleraz daude hornituak.
  • Erabilera indignatua (manifak): kontsignen eta graffitien hizkuntza. Eztabaidarako eta hausnarketarako ez... horretarako beste hizkuntzak daude.
  • Erabilera instituzionala, formala: gazteleraz pentsatu, gazteleraz sortu, eta, gero, euskaraz jarri. Espazio formala bete behar da, legeak hala aginduta, eta ez horren eskaera erreala dagoelako.
  • Erabilera suntuarioak (errotulazioa, epigrafeak, iragarkiak, bisita-txartelak, toponimia...). Sarritan errealitate elebakarra izkutatu, eta elebitasun normalizatuaren irudi faltsua ematen dute.

Oso ikuspegi kritikoa iruditzen zait. Borobilegia, agian. Baina ezin da ukatu egiatik asko duela.

Jose Maria Sanchez Carrión. (Re)pensar o discurso. Hemen (95-135 orr.)