2013/03/25

Ikasitako Babesgabetasuna

Ikasitako babesgabetasuna psikologiatik datorren kontzeptua da. Ikusi ditudan definizio guziak hiru elementuren inguruan dabiltza: (1) egoera ez-atsegin edo deseroso baten aurrean era pasiboan jokatzen duen pertsona bati dagokio, (3) jokabide hori ikasitakoa da, lehengo bizipenekin du zerikusia, (3) egoera saihesteko edota itzulikatzeko aukerak egonik ere, pertsona horrek ez ditu aukera horiek bideragarri ikusten

Hainbat arlotan erabili izan da ikasitako babesgabetasunaren teoria: depresioak, tratu txarrak jaso dituzten emakumeen erreakzio psikologikoak, baita hizkuntzaren inguruan ere.

Hizkuntza mendekotasunaz ari garela, Ferran Suay-k honela azaldu zuen ikasitako babesgabetasunaren paradigma (Berria egunkarian):
Hizkuntza gutxituen hiztunak behartu gaituzte zigor bikoitzeko egoerak nozitzera. Gaizki sentiarazten dizute egoera batean, zein bestean. Gaztelaniaz hitz egiten baduzu gaizki sentitzen zara, ez zaudelako eroso, ez delako zurea... Eta euskaraz hitz egiten baduzu, gaizki sentiarazten zaituzte, esaten dizutelako ez dizutela ulertzen, itxia izatea edo edozer gauza leporatzen dizutelako... 
Ikasitako babesgabetasuna da TELP lantegi eta ikastaroetako oinarri teorikoetako bat. Seligman eta Maier ikerlariek zakurrekin egindako esperimentua erabili izan da kontzeptua azaltzeko:
Hiru zakur talde bereizi zituzten. Esperimentuaren lehen zatian, 1 taldeko zakurrak lotu eta gero askatu egiten zituzten, beste barik. 2 eta 3 taldeko zakurrei, aldiz, lotu eta deskarga elektriko bat ezartzen zieten aldi berean. 2 taldeko zakurrek etengailu bat zuten deskarga eteteko, baina 3koek deskarga pairatu beste aukerarik ez zuten. Esperimentuaren bigarren zatian, zakurrak kaiola batean ezartzen ziren. Kaiolak bi eremu zituen, eta zakurrek batetik bestera jauzi egin zezaketen. 1 eta 2 taldeko zakurrek, eremu batean deskarga elektrikoa ezarrita, berehala egiten zuten jauzi beste eremura. 3 taldeko zakurrek, aldiz, deskarga ezarri eta pairatu besterik ez zuten egiten, beste eremura jauzi egiten saiatu ere egin gabe. Babesgabe izaten ikasi zuten.
http://www.gaur8.info/edukiak/20130223/389287/Ezintasun--ikusezinak
Adibide zakartxoegia da, muturrekoegia. Han-hemenka adibide gehixeago ikusi ditut ikasitako babesgabetasuna hobeto ulertzen lagundu didatenak:
Bata: Hainbat arkakuso kristalezko kutxa baten barruan sartuz gero, saltoka hasiko dira pareten eta sabaiaren kontra. Handik gutxira ohitu egingo dira. Kutxa ireki eta libre utzi arren, saltu berdinak emango dituzte. Mugak barneratu egin dituzte, oraindik ere kutxa barruan balira bezala jokatzen dute.
Biga: Ikasitako muga horiek transmititu ere transmititzen dira, baita zigorra desagertu ondoren ere. Zientzialari batzuek beste esperimentu bat egin zuten tximinoekin. Bost tximino kaiola batean sartu zuten, kaiolaren erdian eskailera bat jarri, eta goian banana sorta. Tximino bat eskailerara igotzen saiatzen zen bakoitzean, beheko tximinoak zigortzen zituzten ur zorrotada batez. Zigorra saihesteko, tximinoek ez zieten inori igotzen uzten. Handik gutxira, zigorra ez zen beharrezkoa; tximinoa igotzen hasi orduko, kolpeka jaisten zuten gainontzekoek. Esperimentuaren bigarren faserako, tximinoak banan bana atera zituzten eta tximino berriak sartu… Tximino berria igotzen saiatu orduko gainontzekoek "bere lekuan" jartzen zuten. Hasierako tximino guztiak kaiolatik atera ondoren ere, gainontzeko tximikoek jokabide horri eusten zioten, zergatik egiten zuten jakin gabe ere.
Higa: Dena-den, adibiderik argigarriena youtube-n ikusitakoa da:

Ez zaizue iruditzen?

2013/03/15

Hizkuntzak birlandatu


Orain dela hilabete batzuk «La Revernacularització del valencià a la ciutat d’Alacant» liburuaren aipamena egin nuen blog honetan. Testua osatzeko Txepetxen pasarte baten bila aritu nintzen. Orduan ez nuen erreferentzia eskuratu, gerora lortu dut.

Erreferentzia Bartzelonako Universitat Autònoma-k hizkuntza ekologiari buruz argitaratu zuen liburuxka batean aurkitu dut. Liburuxka hainbat hizkuntzatan argitaratu zuten, eta unibertsitateko ikasleei zuzendua zen. Euskaraz «Hizkuntzen iraunkortasuna bultzatu» izenburua jarri zioten.
Honela aurkeztu zuten:
«Hizkuntzen iraunkortasuna bultzatzen duten ikasleek pertsonak baloratzen dituzte eta, hori dela eta, ez dute beste hizkuntzarik beren hizkuntzaren azpian egoterik espero. Aniztasuna baloratzen dute, pertsona libreak izanik askatasuna norbera denari uko ez egitea dela dakitelako. Jakintza baloratzen dute, libreago eta gizatiarrago egiten dituelako jakintzak. Hizkuntzen iraunkortasuna bultzatzen duten ikasleak kontsekuenteak dira eta, horregatik, pertsonen, aniztasunaren eta jakintzaren aldeko jarrera izaten dute hizkuntzekin»
Testua labur-laburra da, dekalogo moduan idatzia. Seigarren puntuak zera dio (hiru hizkuntzatan):
  • No imposis llengües dominants, replanta llengües amaçades.
  • No impongas lenguas dominantes, replanta lenguas amenazadas.
  • Ez hizkuntza nagusirik inposatu, eta arriskuan dauden hizkuntzak indartzen lagundu.
Katalanazko testua da jatorrizkoa. Beste biak itzulpenak dira. Carme Junyent irakasleak berak aitortzen duen bezala, Txepetxen ideia bat dago atzean, «Márgenes de encuentro: Bilbao y el euskera» liburutik ateratakoa. Hizkuntza planifikazioan gertatu ohi den paradoxa aipatzen du harek: hizkuntzak galdu dituen espazioak berreskuratzeko ahaleginak hastearekin batera, erresistentziak agertzen dira, ahalegin hori inposizioa dela kexatuz. Txepetxek argi dio: «no se trata de una imposición, sino de una reposición». Katalanezko testua sortzeko orduan, ordea, aipamen horrek arazoak sortzen zituen "reponer" hitzaren baliokidea katalanez "reposar" delako... Ez zitzaien baliokide egokia iruditu, eta "replantar" hobetsi zuten. 


2013/03/01

Datu kezkagarria?


BAT aldizkariarekin ibili naiz egun hauetan: Euskararen Kale-Erabileraren Neurketari buruzko monografikoarekin. Hainbat gauza interesgarriren artean, honako aipamen hau ikusi dut:

Bosturteko honetan euskara, gaztelania eta frantsesa ez diren hizkuntzen erabilerak modu esanguratsuan egin du gora: % 2,6tik % 3,7ra. Azterketa hau azken bi neurketetan baino ez da egin; aurretik ez ziren beste hizkuntzen erabilpenak jasotzen.
/.../ Nabarmentzeko beste puntu bat da Gasteizen, Bilbon eta Iruñean beste hizkuntzak euskara baino gehiago erabiltzen direla.

Kontxo! Zergatik egin zait datu hori horren nabarmena? Kezkagarria al da?

Hona lau burutazio:
bat
Beste hizkuntzetako hiztun horiek urrundik etorri dira. Laupabost familia herri beretik, edo ondoko herrietatik. Elkarren ezagunak agian; edo hemen ezagutu dira, berdin dio. Kalean elkarrekin topo egiten dute eta solasean aritzen dira. Ziur aski, antzeko lekuetan ibiliko direla, jaiak eta ospakizunak elkarrekin antolatuko dituzte, ohiko tabernetan elkartuko dira, bisitak egingo dizkiote elkarri. Hori guztia euren hizkuntzan egingo dute. Nola bestela? 
bi
Diasporako euskaldunak txalotu egiten ditugu: euskara gorde eta hurrengo belaunaldiei transmititu dietelako; Euskal Herritik milaka kilometrora egon arren, bazkalostean euskaraz jarduten dutelako; edota munduaren beste muturrean ere ikastolak sortu dituztelako. Hemengo hauen jarrera ere ez al dugu txalotu behar? 
hiru
Euskarak ez du "beste hizkuntza" horiekin lehiatu behar. Beste bat da bere lehia. "Beste hizkuntza" horiek, gainera, ez dira multzo homogeneo bat eta bakarra. Euskal Herrian 100 hizkuntza inguru omen dago: 100 hizkuntza komunitate txiki, alegia, zeinek bere egoera eta arazoak dituena.
lau
Carme Junyent irakasleak hitzaldi batean esandakoa etorri zait burura: "Elebakartasuna ezinezkoa da. Elebitasuna ez zaigu komeni, gaztelaniaren edo frantsesaren aurkako lehian, galtzeko posibilitatea handiegia delako. Eleaniztasuna da gure aukerarik onena." Hausnarketa egokia, ezta? (Hitzaldiaren izenburua: "Para sermos lingüisticamente sustentábeis". Aurreko sarreran aipatu nuen. Audioa hemen dago)
Larritzeko arrazoiak daudela iruditzen zait. Ez dut uste, halere, arrazoi horiek  "beste hizkuntzekin" zerikusirik dutenik.