2014/02/27

Ikasketa kulturalak

Otsailean Stuart Hall soziologo jamaikarra hil da 82 urterekin. Ikasketa kulturalaren alorrean erreferente nagusietakoa izan da, wikipediaren arabera. Gurean nahiko ezezaguna da, baina Erresuma Batuan orain dela berrogei urte inguru sortu zen cultural studies izeneko diziplina aztertzeko lehen ikerketa zentroa.

Ikasketa kulturalek kulturaren kontzeptu berria eta zabala aldarrikatzen dute. Berria egunkarian irakurritakoaren arabera, ikuspegi honek "masa kulturaren eta kultura elitistaren arteko bereizketa ezabatzen du, auzian jartzen du ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko banaketa tradizionala, eta eremu interdiziplinarioak sustatzen ditu (soziologia, etnografia...), aztergai berriak erantsiz ikerketa kulturalen esparrura: immigrazioa, arrazakeria, feminismoa, nazionalismoa..."

Gaia oso-oso gainetik ikusita ere, ikuspegi interesgarria dirudi:
  • Ideologia kontzeptu kognitiboa dela uste dute: giza talde batek partekaten dituen usteen eta sinismenen multzoa, alegia.
  • Botere-harremanak agerian jartzen dituzte: harreman horiek nola sortzen diren, eta nola transmititzen diren aztertzen ditu (nola "birsortzen diren").
  • Botere harremanetan bi dimentsio ikusten dute: koertzitiboa eta ideologikoa. Hegemonia boterearen dimentsio ideologikoa da .
  • Botere harremanak birsortzeko mekanismoak ikertzen dituzte: (a) tematizazioa (kolektibo horretan gai zentralak zein diren); (b) giza talde horrek erabiltzen dituen metaforak, sinboloak, erritualak... erreferentzia konpartituak; (c) ezagutza partekatuak, taldearen identitatea definitzen dutenak.
  • Ikuspegi metodologikotik, etnografia eta testuen analisia dituzte gogoko. Testuen analisiari dagokionez, gainera, edozein gertaera soziala testu baten moduan irakur daitekeela uste dute, eta horren atzean dauden ideologiak eta botere-harremanak aztertu.
Zer iruditzen zaizue? Hizkuntza ideologiak, hizkuntzen arteko botere-harremanak, hizkuntza subordinazioa... ikuspegi horren arabera aztertu ahal dira? Baliteke.

2014/02/21

Azken hiztunak

Fidela Bernat 1991eko otsailaren 23an hil zen, 93 urte zituela. Bera izan zen erronkarierazko azken hiztuna. Diotenez, hil zenean hogei urte baino gehiago zeramatzan euskalki hura erabili gabe.

Bideoz zeozer jasota dago. Adibidez (entzun lehen segunduak):



Erronkarierazko azken testu idatziak, ordea, Ubaldo Hualdek utzi omen zituen, hainbat urte lehenago. Ilobak horretaz idatzi zuen Euskonews aldizkarian.

Unescok ohartarazi duenez, XXI. mendea amaitu aurretik munduko hizkuntzen erdiak, 3.000 inguru, desagertu egin daitezke. Izan ere, Unescok emandako datuen arabera, bi astean behin hizkuntza bat galtzen da munduan. Adibiderik?

Literaturak ere errealitate horri begiratu izan dio. L’últim home que parlava català 2009an argitaratu zen eleberri baten izenburua da. Katalana desagertuko balitz, nola imaginatzen duzue azken hiztuna? Horixe da liburuaren gaia: idazle batek nobela bat idazten du, non katalanaren galeraren zergatiak ikertzen diren; azken hiztuna da informantea. Aitzakia omen da beste gauza askori buruz hitz egiteko.

Celosamente Gordea ipuina ere gogoratzen al duzue? Gogoan atxikitzen diren testu horietako bat da, ez zaizue iruditzen?
Algunos pocos lortu guenuen aprender algo, pequeños rudimentos, pero que no guenesaquen practicar con nadie, más que en unos inacabables monólogos interiores que eraman guinchaqueten a la locura. Yo mismo exponichen nais excesivamente al idachi estas líneas, fruto de la nostalgia eta de mi ignorancia.
Gabriel Arestik berak hitzaldi gogoangarri bat eman zuen Hernanin 1966. urtean. Etsitu samar ageri omen zen jendaurrean."Herri bat ikusten dut hiltamuan, bere azkeneko agonia lazgarrian" esan zuen pasarte batean. Amaieran Azken euskaldunaren heriotzea izenburuko bertsoak abestu zituen. Jesus Mari Olano hernaniarrak grabatu zituen (esteka Susa argitaletxearen web orritik hartu dut) eta bere ahotsean entzun daitezke (mp3).

Letra hemen duzue:

AZKEN EUSKALDUNAREN HERIOTZEA
(Euzkadi año 2.000)

Bi mila urte eta
gehiago dia
Jesukristok zuela
kreatu ludia
Ordutikan negarrez
dabil Euzkadia
Barruan daramala
dolore haundia.

Zurekin mintzatzeko
nahi dut euskera
Galdu zitzaigunetik
arras galdu gera
Inork ez du aditzen
neure mintzaera
Euskal bersotan hartu
behar dut erdera.

Euzkadi madre mía
no puedo quererte
Pues sólo me prometes
sufrimiento y muerte
Mas sufriendo y muriendo
he de defenderte
A golpes de un martillo
vigoroso y fuerte.

Mi voz es un martillo
negra poesía
Palabra firme y llena
de feroz hombría
Que golpea en tus clavos
dulce madre mía
Y mientras te golpea
sufre tu agonía.

Tras de sobre tu cuerpo
extender mi manto
No puedo por tu muerte
derramar mi llanto
Madre mía querida
te he querido tanto
Que huérfano con todo
te golpeo y canto.

Aquellos que juraron
darte hacienda y vida
Después ocasionaron
tu profunda herida
La que ahora te tiene
toda ensangrecida
Por donde a borbotones
se te va la vida.

Juraron darte vida
y te dieron muerte
No llores madre mía
sólo yace inerte
El poeta maldito
no puede quererte
y sí aceptar tu misma
desdichada suerte.

Un aire gris se lleva
estos cuatro puntos
Y suena como un triste
toque de difuntos
En las manos del viento
dejo mis asuntos
Quiero yacer contigo
Moriremos juntos.

Belarra ta kipula
songoro kosongo
Euskaldunikan ez da
zeruan egongo
Parabola botata
Daude guztiz ondo
Gabriel Aresti eta
Lurdes Iriondo.

2014/02/14

Jende txikiak gauza txikiak eginez...

Tomas R Villasante Madrileko Unibertsitate Complutenseko irakaslea da; soziologoa, oker ez banago; partehartzearekin eta gizarte mugimenduarekin zerikusia duten gaiak lantzen ditu. Pertsonaje interesgarria iruditzen zait.

Irratian istorio argigarri bat entzun nion:
Antza denez, egindako lan bat ondo samar ordaindu zioten behin, eta autoa aldatzeko ordua zela erabaki zuen. Erabaki eta egin. Automobil kontzesionario batera joan --uste dut Renault aipatu duela-- eta informazioa eskatu zuen. Bertako saltzaileak harrera beroa egin zion; eta erraztasun guzti-guztiak eskaini, baita "estra" ugari ere: irrati-kasetea, larruzko eserlekuak, aire egokitua... Horren guztiaren truke, enpresarekin kontratu bat sinatu behar zuen, autoa hainbat hilabetean ordaintzeko. Villasantek ezetz esan zion, autoa eskura ordainduz erosi nahi zuela. Horrek, antza, salmenta-baldintza guztiak aldatzen zituen, autoa eraman bai, baina estra guztiak kontzesionarion geratu baitziren.
90eko hamarkada omen zen. Auto kontzesionarioetan, zegoeneko, autoak baino gehiago saltzen zuten: autoak aitzakia ziren kreditua saltzeko.

Kapitalismo produktiboaren logika plusbalioa da: ekoiztu, saldu, plusbalioa atera... ahalik eta gehien, ahalik eta azkarren. Kapitalismo finantzarioarena ezberdina da: gehiago irabazi daiteke interesetatik, plusbaliotik baino.

Villasanteren ustez, ekonomia eta produkzioa berriro hurbildu behar dira, baina ez du zentzurik atzera itzultzeak. Eredu produktibo berria tokian tokikoari lotua eraiki behar da: jende txiki askok, leku txiki askotan, ortu txikiak landu... munduari jatekoa emateko.

Aipu hori Afrikako esaera zahar baten aldaera omen da. Jatorrizkoa Eduardo Galeanok liburuetara ekarri izan du: Jende txiki askok, leku txiki askotan, gauza txikiak eginez... mundua eraldatuko dute.

Eta honek guztiak ba al du zerikusirik hizkuntza normalizazioarekin? Bada, ziur aski ez. Edo bai... Batek daki!

2014/02/04

Berrikuntza

Duela gutxi Albert Serra irakasleak eman duen hitzaldi bat entzuteko aukera izan dut: hizpidea, Gizarte Berrikuntza eta administrazio lokala. Hitzalditik hainbat ideia jaso eta hona ekartzea pentsatu dut, zuei ere interesgarriak irudituko zaizkizuelakoan. Hona hemen:

  • Inoiz baino argiago dago: krisia sistemikoa da, instituzioen krisia ere bada, ziklo baten amaieran gaude. Hortaz, nabaria da eredua birpentsatu eta (bir-)asmatu beharra.
  • Programa batek ondo funtzionatzen ez badu, nahikoa izaten da berrikuntza puntual batzuk egitea: funtzionatzeko modua, prozesuak, rolak... Berrikuntza inkrementalak direla esan ohi da. Berrikuntza disruptiboak bestelakoak dira: desegin eta berriro eraiki. Sarri, horiek ere beharrezkoak dira.
  • Administrazioari egonkortasuna eta segurtasuna eskatu ohi zaizkio; kontserbadorea izatea, alegia. Horregatik paradoxikoa da administrazioaren eta gizarte berrikuntzaren arteko harremana.
  • Gure zerbitzuen katalogoak etengabe mahai gainean jarri behar dira, eta etengabe berritu. 20-80-20 eredua proposatu du; urtez urte katalogoaren %80 mantendu, eta %20 erabat berritu: jarduera zaharkituak bertan behera utzi, eta ekimen berri-berriak abiatu.
  • Berrikuntza eta teknologia ez dira bat. Antolaketa berritu daiteke, prozesuak, rolak, produktuak, zerbitzuak, parte hartzeko sistemak... Administrazioak obsoleszentzia digitalak sortzeko joera duela esan du: dagoeneko zaharkitu diren produktuak eta zerbitzuak berritu ez, baizik eta digitalizatu egiten ditu; lehengo bera eskaini, baina ordenadore bidez
  • Berrikuntzarako baldintza egokiak aipatu ditu: aniztasuna, dentsitatea, kapital soziala... Baldintza horiek, batez ere, marko lokalean ematen direla defendatu du: hiria da, bere ustez, berrikuntzarako jokalekurik onena.
  • Ideien laborategiak ondo daude: prozesu estrukturatuak dira, (zuhurtasunez) esperimentatzeko aukera ematen dutenak. Dena den, ideia berri asko eta asko kasualitatez sortzen dira (serendipia)
  • Administrazioaren apustua, beraz, eszenatoki berriak ahalbidetzea izan behar dela uste du: berrikuntza soziala erraztuko duten jokalekuak eta prozesuak antolatzea. 
  • Agertoki berri horietan bestelako lidergoak sortu beharra aldarrikatu du: lidergo "elkarbanatuak"

Euskalgintzan ere ziklo luze baten amaieran gaudela esan du hainbatek (bost hamarraldiko zikloa aipatu berri du Jon Sarasuak). Hortaz, ideia horiek guztiak kasik hitzez hitz hartu eta gurera ere ekarri ahal direla iruditu zait. Egin proba!